व्यवसायिक जनशक्ति विकासका लागि ‘सिईओ वर्कशप’

गोष्ठीको आवश्यकता

देशभरका बचत ऋण सहकारीहरुको एकमात्र छाता संघ नेफ्स्कून विगत ३५ वर्षदेखि समुदायको आर्थिक, सामाजिक र साँस्कृतिक जीवनस्तर उकास्न क्रियाशील छ । ७६ जिल्लाहरुबाट प्रतिनिधित्व गर्ने करिब ४ हजार ५ सय बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाहरु, ६५ वटा जिल्ला बचत संघ र ३ वटा प्रदेश बचत संघहरु मार्फत करिब ३६ लाख व्यक्तिगत सदस्यहरु नेफ्स्कूनमा जोडिएका छन् ।

देशभरका बचत तथा ऋण सहकारी संस्थामा काम गर्ने व्यवस्थापन प्रमुखहरुको क्षमता अभिवृद्धि गर्नु हाम्रो दायित्व हो । विशेषतः अहिले कोभिड १९ र रुस–युक्रेन युद्धपछि विश्व अर्थतन्त्रमा आएको मन्दीसँगै नेपालका सहकारीहरुमा पनि त्यसको प्रभाव परेको छ । खासगरी वित्तीय सहकारीहरुमा तरलता लगायत अन्य समस्या देखिएको छ । यसैबीच हामी यही फागुण २४ र २५ गते काठमाडौंमा साकोस प्रमुख कार्यकारी अधिकृतहरुको राष्ट्रिय गोष्ठी (सिईओ वर्कशप) आयोजना गर्दैछौं ।  विश्वमा साकोस अभियानमा कस्ता खालका समस्या आयो र समाधान कसरी भयो भन्ने सन्दर्भमा पनि यो गोष्ठी गर्न गइराखेका छौं । यस वर्षको गोष्ठीको थिम ‘प्रविधियुक्त सेवा र सुशासनयुक्त सहकारी, दिगो साकोस निर्माणका लागि जिम्मेवारीयुक्त व्यवस्थापन’ तय गरेका छौं ।

हामीले सुशासन, प्रविधि र अहिलेको अवस्थामा साकोसहरुको छवि निर्माणको काम गर्नुपर्ने भएकाले यसलाई नै थिमको रुपमा अघि सारेका हौं । वित्तीय सहकारीहरुको दर्शन र मुल्यमा आधारित, व्यावसायिक जनशक्ति विकासको लागि पनि गोष्ठी आयोजना गरिएको हो । विश्वव्यापी नवीनतम अभ्यास र सिकाइमार्फत व्यवस्थापकहरुको ज्ञान, सीप र प्रविधिलाई अवलम्बन गरेर त्यसलाई हस्तान्तरण गर्ने गोष्ठीको उदेश्य छ । राष्ट्रिय स्तरमा भएका नविनतम र सफलताका कथाहरु आदानप्रदान गर्ने, वित्तीय सहकारीको लागि विकास भएका नविनतम औजारहरु र त्यसको आन्तरिकीकरणका लागि दिशानिर्देश गर्ने अर्को उद्देश्य रहेको छ । साकोसकहरुमा कार्यरत जनशक्तिहरुलाई उत्प्रेरणामार्फत तनावरहित वातावरणमा कार्य सम्पादनको लागि अभिप्रेरित गर्ने लक्ष्य छ ।

वित्तीय सहकारीहरुमा अहिले विकासको सम्भावना पनि पहिचान गर्नुपर्ने भएको छ । संविधानले अर्थतन्त्रको ३ मध्ये एक खम्बाको रुपमा सहकारीलाई लिएको अवस्थामा अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउने प्रक्रियामा कसरी समाहित हुन सकिन्छ भने विषयमा पनि गोष्ठीमा छलफल हुनेछ । वित्तीय सहकारीहरुलाई उत्पादनमा आधारित हुन र त्यसतर्फ लगानी प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्य छ । बचतऋण सहकारी आफैं उत्पादनमा जाने भन्दा पनि सदस्यमार्फत उत्पादनमा जान प्रेरित गर्ने गोष्ठीको लक्ष्य हो । अहिले समग्र वित्तीय सहकारीको समस्या समाधानका लागि छुट्टै वित्तीय सहकारी ऐनको आवश्यकता र त्यसको विश्व अभ्यास एवं नेपालमा त्यसको आन्तरिकीकरण गर्दै, महत्वलाई उजागर गर्ने तथा सम्पूर्ण साकोसहरुको छवि निर्माणको लागि साझा घोषणापत्र लिएर जाने गोष्ठीका उद्देश्य रहेका छन् ।

सहभागिता

गोष्ठीमा सहभागी हुन सबै साकोसका व्यवस्थापकहरुलाई खुल्ला आव्हान गरिएको छ । हामीसँगै आवद्ध र नभएका सबै साकोसका व्यवस्थापकहरु सहभागी हुन पाउनुहुनेछ । व्यवस्थापन प्रमुख भई कार्य गरिरहेका ४ सय ५० जना व्यक्तिलाई गोष्ठीमा सहभागी गराउने योजना छ । उहाँहरुले अनलाइबाट पनि आवेदन दर्ता गर्न सक्ने व्यवस्था मिलाइएको छ भने नेफ्स्कुनको विभिन्न जिल्लामा रहेका फिल्ड कार्यालयहरुबाट पनि नाम दर्ता हुने व्यवस्था मिलाएका छौं । 

कम्तीमा स्नातक गरेका र संस्थामा व्यवस्थापन प्रमुख भई कार्य गरेका व्यक्तिहरु गोष्ठीमा सहभागी हुन सक्नुहुन्छ । सदस्य संस्थाबाट ४ सय जना, सदस्य नभएका संस्था, नेपाल राष्ट्र बैंक र विभिन्न निकाय तथा नेफ्स्कुनको व्यवस्थापन र श्रोत व्यक्तिसहित ५२५ जना गोष्ठीमा सहभागी हुने अपेक्षा हाम्रो छ । हामीले फागुन १३ सम्म रजिष्ट्रेशनको समय तय गरेका थियौं । दोश्रो पटक  समय थप गरेर फागुन १७ गतेसम्म रजिष्ट्रेशन गर्न सक्ने गरी व्यवस्था मिलाएका थियौं । सहभागीको नाम दर्तापश्चात् हामीले विभिन्न तयारी गर्नुपर्ने हुन्छ । तयारी व्यवस्थापनको लागि केही समय चाहिने भएकाले १७ गतेसम्मको लागि समय बढाएका हौं ।

छलफलको विषयवस्तु

विश्वमै आर्थिक मन्दी पछिको परिदृश्य र नेपालमा त्यसले ल्याएको परिघटनाले गर्दा सहकारी व्यवस्थापनमा अहिले चुनौती थपिँदै गएको छ । सहकारीमा समस्या आउनुको कारण के हो ? समाधानका उपायहरु के के हुन् ? भन्ने सन्दर्भमा गोष्ठीमा छलफल हुन्छ । विश्व ऋण परिषद् पनि हाम्रो फेडरेशन भएको कारण उसको अनुभव पनि हामी साट्छौं । एशियाली ऋण महासंघबाट पनि प्रतिनिधिहरु आउनुहुन्छ । उहाँहरुले सहकारीको अहिलेको अवस्थामा कसरी छवि निर्माण गर्न सकिन्छ भनेर कार्यपत्र नै प्रस्तुत गर्नुहुनेछ । राष्ट्र बैंक, विभिन्न निकाय र विषयविज्ञहरुबाट कार्यपत्र प्रस्तुत हुने भएकाले यो गोष्ठी फलदायी हुनेछ । कार्यपत्रमाथि टिप्पणी र छलफल भएर एउटा मार्गप्रशस्त गर्ने हाम्रो ध्येय छ ।

साकोसहरुमा कार्यरत उत्कृष्ट व्यवस्थापकहरुबाट पनि आफ्नो अनुभव आदानप्रदान हुनेछ । उहाँहरुको अनुभवका आधारमा सहकारीको अहिलेको समस्यालाई समाधानका लागि निकास निस्कने विश्वास लिएका छौं । विश्व अर्थतन्त्रमा अहिले परेको असर र त्यसले भित्राएका समस्याहरु एवं नेपालमा परेको प्रभाव र आगामी कार्यदिशाको बारेमा पनि गोष्ठीमा प्रस्तुतिकरण हुनेछ । साकोस अभियानका वर्तमान चुनौतिहरु के के छन् ? र साकोसको सम्भावना के छन् भन्ने सन्दर्भमा पनि प्रस्तुतिकरण रहनेछ । अर्कोतर्फ अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा भएका असल अभ्यासहरुलाई शेयरिङ गर्नुका साथै क्रेडिट युनियन एक्टको सन्दर्भमा विश्लेषण सहितको वेआउट दिने कार्यक्रम छ ।

स्परिच्युअल इन्टेलिजेन्ट म्यानेजमेन्ट अन्तर्गत अहिलेको अवस्थामा तनाव व्यवस्थापनको पाटोमा पनि केहि सिकाउने कार्यक्रम छ । अहिले सहकारीका सिइओ वा व्यवस्थापकले तनाव भोगिराख्नुभएको अवस्था छ । त्यसको निवारणका लागि गोष्ठीमा सिकाउने तयारी गरिएको छ । विगतको भन्दा यसपटकको गोष्ठी धेरै अर्थमा फरक रहनेछ । अहिलेको समसामयिक घटनाहरुलाई बढी समेटिएकाले गर्दा गोष्ठी अझ प्रभावकारी हुने अपेक्षा लिएका छौं ।

गोष्ठीमा  वर्तमान अवस्थाको बारेमा हामी उजागर गर्छौं । उहाँहरुको अनुभवलाई साट्ने साझा मञ्च उपलब्ध गराउँछौं । सरोकारवाला निकायहरुबाट कस्तो प्रकारको सहजीकरण आवश्यक छ भन्ने कुरा पनि गोष्ठीमा आउँछ । सहजकर्ताहरुले व्यावहारिक कुराहरु राख्नुहुन्छ र समाधानका विषयमा व्यवहारिक छलफल गरिने भएकाले गोष्ठीपछि सहजताकासाथ काम गर्ने वातावरण सिर्जना हुने र काम गर्न सहज हुने हाम्रो विश्वास छ ।

असहज अवस्थामा गोष्ठी

जब पैसा भयो तब सबै समस्या समाधान हुन्छ भन्ने कतिपयलाई लागेको छ । तत्कालको लागि त त्यो ठिकै हो । तर पैसा लिन पनि त क्षमता चाहिन्छ । जसले पैसा आवश्यक छ भनिराख्नु भएको छ, सदस्यबाट बचत लिन सक्ने क्षमता छ कि छैन ? त्यसलाई पनि विश्लेषण गर्नुपर्छ । अर्कोतर्फ नेफ्स्कुनसँग सदस्य संस्थालाई दिन पर्याप्त तरलता छ । हामीसँग दिन सक्ने क्षमता छ । तर संस्थाहरुको लिन सक्ने क्षमता पनि सँगसँगै चाहिन्छ । विगतको ट्रेण्ड, अहिले भइरहेको अभ्यास र उहाँहरुले गरिरहेको अभ्यासका साथै सबै आवश्यकताहरु पूरा भएपछि कर्जा दिन सकिन्छ ।

कतिपय सहकारीकर्मीले तत्काललाई त्यसरी मात्र हेर्नुभएको छ । वास्तविक रुपमा संस्थालाई जीवन्त बनाइराख्न र समस्या उब्जनै नदिन जोखिम बहन क्षमता कसरी बढाउने र त्यसतो अवस्था नै आउन नदिनको लागि के गर्ने भन्ने उपायका लागि यस्ता गोष्ठीको आवश्यकता अझ छ भन्ने मलाई लाग्छ । उत्कृष्ट अनुभव र असल अभ्यासबाट ज्ञान लिन सकिने भएकाले तत्कालको आवश्यकता तरलता व्यवस्थापन भएपनि सिकाइले संस्थालाई जीवन्त राख्न धेरै सहयोग गर्छ त्यसैले पनि गोष्ठीले त्यतिकै महत्व राख्छ ।

हामीले संस्थागत आम्दानीको केहि प्रतिशत रकम क्षमता अभिवृद्धिमा पनि लगाउनुपर्छ । यो संस्थागत सञ्चालनको नियम पनि हो । हामीसँगै काम गर्ने जनशक्तिलाई पोख्त पार्न र अनुभवी बनाउन सकिएन वा नयाँ कुराहरुलाई अपडेट गर्न सकिएन भने संस्था सञ्चालनमा समस्या आउँछ । त्यसकारण नयाँ ज्ञान र सीप दिन गोष्ठी धेरै नै महत्वपूर्ण छ भन्ने मलाई लाग्छ ।

जुन संस्थाका सञ्चालक र व्यवस्थापकहरुले सम्बन्धित विषयवस्तुको ज्ञान र अनुभव सँगाल्नुभएको छ छन् उहाँहरुले राम्रोसँग संस्था सञ्चालन गर्नुभएको छ । तालिम, गोष्ठी र अन्तक्र्रियाबाट नयाँ कुरा सिक्ने संस्थाहरु पक्कै पनि राम्रोसँग सञ्चालन भइरहेका छन् । नेफ्स्कुनले ३५–३६ प्रकारका तालिम सञ्चालन गर्दै आएको छ । स्तरीकरणको कार्यक्रम नेफ्स्कुनले अघि सारेको छ । जुन संस्था स्तरीकरण कार्यक्रम र निरन्तर यस्ता क्षमता अभिवृद्धिको तालिममा सहभागी छन्, त्यस्ता संस्थामा समस्याहरु सामान्य प्रकृतिका रहेका छन् ।

तालिम गोष्ठीमार्फत दक्ष नभएका संस्थाहरुसँग नेफ्स्कुनको तालिम गोष्ठीमा सहभागि भएका संस्थाको तुलना हुनै सक्दैन । जुन संस्थाका व्यवस्थापन प्रमुखहरु स्किलफुल हुनुहुन्छ उहाँहरुको संस्थामा समस्या कम देखिएको छ । यस्ता वर्कसपहरुले उहाँहरुको संस्था सञ्चालनको लागि मदत गरी संस्थालाई जीवन्त बनाउनुका साथै अन्य संस्थाको भन्दा समुदायमा छुट्टै पहिचान राख्न पनि मदत मिल्छ ।

व्यवस्थापक र सञ्चालहरुको भूमिका

विशेषगरी सहकारी संस्थामा सञ्चालक तथा लेखा सुपरिवेक्षण समिति, व्यवस्थापन प्रमुख र सस्यहरुको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ । सहकारीमा सदस्यले पनि उत्तिकै भूमिका खेल्नुपर्छ । उहाँहरु पनि सुसूचित हुनुपर्छ । आफुले कारोबार गरिराखेको सहकारी संस्थामा कस्तो खालको क्रियाकलाप भइरहेको छ,सञ्चालकहरुले कसरी काम गरिराखेको छन् भन्ने जस्ता कुराको निगरानी सदस्यले राख्नुपर्छ । खबरदारीको लागि सम्बन्धित संस्थाको सदस्य पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण हुन्छन् ।

नेतृत्व तहमा हुनेले नीति निर्माण गर्ने हो । आफ्नो संस्थालाई कुन दिशामा अगाडि बढाउने र कुन नीति बनायो भने संस्था राम्रो हुन्छ भन्ने सोच सञ्चालकहरुमा हुनुपर्छ । सञ्चालक समितिले बनाएको नीतिनियमलाई कार्यान्वयन गर्न र संस्थालार्य जीवन्त बनाउन तथा सदस्यसँगको सम्बन्ध राख्न पुलको काम व्यवस्थापनले गरिराखेको हुन्छ । त्यसो हुनाले सहकारीमा व्यवस्थापन सबैभन्दा महत्वपूर्ण छ । दैनिक कारोबारमा व्यवस्थापन नै प्रत्यक्ष रुपमा संलग्न हुन्छन् । नेतृत्व तथा सदस्यसँग व्यवस्थापन नै सम्पर्क तथा संलग्न रहने र आफ्ना वस्तु तथा सेवाहरु व्यवस्थापन मार्फत नै सदस्यमाझ पुग्ने भएकाले उहाँहरुमा बढी सीपक्षमता आवश्यक पर्छ । त्यसैगरी व्यवस्थापनको दैनिक व्यवहार पनि राम्रो हुनुपर्छ । प्रविधियुक्त सेवामार्फत दिगो रुपमा संस्था सञ्चालन ग¥यौं र जिम्मेवारीयुक्त व्यवस्थापक बनाउन सक्यौं भने पक्कै पनि संस्थाको छवि राम्रो हुन्छ । सहकारी सञ्चालनका लागि नेतृत्व, व्यवस्थापन र सदस्य महत्वपूर्ण पक्ष हुन् । त्यसमा पनि बढी भूमिका व्यवस्थापन कै हुन्छ ।

दक्ष जनशक्ति पूर्ति गर्दै नेफ्स्कून

कुनै पनि संस्था सञ्चालन गर्न दक्ष जनशक्ति आवश्यक पर्छ । यसको लागि हामीले गोष्ठी तथा विभिन्न तालिमहरुको अलावा सरकारद्धारा मान्यताप्राप्त शैक्षिक कोर्ष नै शुरु गरेका छौं । सहकारी पढ्ने नेपालमा कुनै पनि विश्वविद्यालय छैन । सहकारी पठनपाठन हुने र त्यहाँबाट डिप्लोमा तह पास गरेर सहकारी क्षेत्रलाई नै आफ्नो मुख्य पेशा बनाउने खालको पठनपाठनको अभाव छ ।

हामीसँग सम्बन्धित विषयवस्तु पढ्नु भएका व्यवस्थापकहरु लिने त्यस्तो श्रोत नै छैन । नेफ्स्कुनले पोखरा विश्वविद्यालयसँग सम्झौता गरेको छ । सहकारी संस्था सञ्चालनको निम्ति कस्तो जनशक्ति आवश्यक पर्छ र साँच्चै सहकारी सञ्चालनको निम्ति सहकारी क्षेत्रको औपचारिक पढाइका लागि पाठ्यक्रम विकासको काम पनि गर्नुपर्छ भनेर हामी लागिरहेका छौं । त्यसका लागि सम्बन्धित सहकारी संस्थामा नै गएर अनुसन्धान गरिराखेका छौं । ९ सय घण्टा, ६ सय घण्टा र २ वर्षे डिप्लोमा र मास्टर्स लेभलका कोर्षहरु तयार गर्ने चरणमा हामी छौं । हामीले एचआर बैंक (मानव संशाधन बैंक) को अवधारणा अघि सारेका छौं ।

दक्ष जनशक्ति निर्माण गरी सहकारीमा सप्लाई गर्ने नेफ्स्कुन एचआर बैंकको कन्सेप्ट हो । अहिले हामी सिटीइभिटीसँग आवद्ध भएर व्यवस्थापक र बचत परिचालन सम्बन्धी कोर्सहरु चलाइरहेका छौं । त्यसमार्फत ४ ब्याचबाट १०० जना व्यवस्थापक उत्पादन गरिसकेका छौं । त्यसमा सहकारी क्षेत्रमा नै काम गर्ने जुनियर लेभलका अफिसरहरु हुनुहुन्छ । त्यो कोर्स लिएपश्चात ती संस्था सञ्चालनमा सहजता आएको उहाँहरुको अनुभव छ । तालिम र वर्कसपसँगै औपचारिक शिक्षाको लागि समेत नेफ्स्कुनले पहल गर्दै आइरहेको छ ।

अन्त्यमा यसप्रकारको गोष्ठी कुनै एक संस्था वा व्यक्तिले चाहेर सानो फोरममा गर्न सकिँदैन । त्यसका लागि ठूलै व्यवस्थापन आवश्यक पर्छ । अन्तर्राष्ट्रिय श्रोत व्यक्तिहरु र नेपालका विभिन्न निकायका विज्ञ सहित अनुभवी मस्तिष्कलाई एउटै मञ्चमा उभ्याउँदैछौं । विशेषत वित्तीय सहकारीहरुको समस्या समाधानका लागि र आगामी समयमा एउटा व्यवस्थापकले निर्भिक भएर काम गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नका लागि गोष्ठी अवश्य लाभदायी हुनेछ ।

सहकारीका व्यवस्थापकले थप ज्ञान, सीप र सूचना अपडेट गर्नका लागि पनि गोष्ठी फलदायी हुनेमा दुईमत छैन । नेफ्स्कुनले प्रत्येक ३ वर्षमा यस प्रकारको गोष्ठी गर्ने भएकाले आसन्न अवसर नछुटाउन अपील गर्छु । साकोसका व्यवस्थापन प्रमुख र त्यस प्रकारको जिम्मेवारीमा रहनुभएकाहरुलाई यो सुनौलो अवसर हो । असल अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासहरुलाई आन्तरिकीकरण गर्न सहयोग पुग्ने थलो यो गोष्ठी भएकोले सरोकारवाला सबैलाई सहभागिताका लागि हार्दिक आव्हान गर्दछु ।